चितवन, भण्डारा — मत्स्य पालन तथा जल स्रोतको समृद्धिको दिशामा एक महत्वपूर्ण कदम चाल्दै मत्स्य विकास केन्द्र, भण्डारा ले ३२ वटा सिपिमा मोती उत्पादन अनुसन्धान सुरु गरेको छ। यस अनुसन्धानको प्रविधिक नेतृत्व रेशम लाल खत्री द्वारा गरिएको हो।

मोती उत्पादन नेपालको जल स्रोत र मत्स्य क्षेत्रमा नयाँ सम्भावनाको रुपमा हेरिएको छ। परम्परागत कृषि प्रणालीमा नयाँ प्रविधि र नविनतम प्रयोगलाई समावेश गर्दै, केन्द्रले वैज्ञानिक ढंगबाट मोती उत्पादनसम्बन्धी अनुसन्धान प्रारम्भ गरेको हो।

अनुसन्धानको उद्देश्य
मोती उत्पादन अनुसन्धानको प्रमुख उद्देश्य नेपालको स्वदेशी जल स्रोतमा व्यावसायिक मोती उत्पादनको सम्भाव्यता परीक्षण गर्नु हो। यसले किसानलाई नयाँ आयआर्जनको स्रोत उपलब्ध गराउने मात्र होइन, वैज्ञानिक अनुसन्धानमा आधारित मत्स्य व्यवस्थापन प्रणालीको सुरुवात पनि गर्नेछ।

सुरुमा ३२ वटा सिपिको प्रयोग
हालको चरणमा ३२ वटा सिपिमा मोती उत्पादनको प्रयास सुरु गरिएको छ। यो परीक्षण प्रयोगात्मक तहमा रहेको छ जसमा सिपिमा कृत्रिम बिउ (nucleus) राखी, आवश्यक वातावरण, तापमान, र पोषणको व्यवस्थापनसहित निगरानी गरिँदैछ।

प्राविधिक रेशम लाल खत्रीका अनुसार, “यो अनुसन्धान दीर्घकालीन हुने छ, र सिपिको स्वास्थ्य, मोतीको गुणस्तर, समयावधि, तथा आर्थिक उपयुक्तताको मूल्यांकन गर्दै अगाडि बढाइने छ।”

 स्थानको अनुकूलता र सम्भावना
भण्डाराको जलवायु, तापमान र सापेक्षिक सफा पानीको गुणस्तर मोती उत्पादनको लागि उपयुक्त मानिएको छ। केन्द्रले पूर्वतयारीस्वरूप तालिम, ताल तालिका अध्ययन, र सिपि पालनको अभ्यास समेत गरिसकेको छ। यसले स्थानीय किसानलाई पनि आकर्षित गर्ने विश्वास गरिएको छ।

भावी योजना
मोती उत्पादनको प्रारम्भिक अनुसन्धान सफल भएमा यसलाई विस्तार गरी प्रदेशभरिका अन्य जलाशय र पोखरीहरूमा समेत लागू गरिने योजना छ। साथै, स्थानिय स्तरमा सीप विकास तालिम, आर्थिक अनुदान र मोतीप्रति बजार अभिमुखता बढाउने कार्यक्रम ल्याइनेछ।

स्थानीय प्रतिक्रिया
स्थानीय कृषकहरू र माछा पालनमा संलग्न व्यक्तिहरूले केन्द्रको यो प्रयासलाई सकारात्मक रूपमा लिएका छन्। “मोती उत्पादनले आय आर्जनमा थप अवसर दिन्छ, हामी पनि सिकेर अगाडि बढ्न चाहन्छौँ,” एक स्थानीय कृषकले बताए।

निष्कर्षमा, मत्स्य विकास केन्द्र, भण्डारा द्वारा सुरु गरिएको मोती उत्पादन अनुसन्धान नेपालको जल स्रोत र कृषि क्षेत्रमा नवीन अभ्यासको सुरुवात हो। यसले वैज्ञानिक अनुसन्धान र आर्थिक विकासलाई एकसाथ अघि बढाउने अपेक्षा गरिएको छ।